“Irak şu an kimin elinde?” — Tarihsel Arka Plan ve Güncel Güç Dengeleri Üzerine Bir İnceleme
Bir ülke, yalnızca haritalarda çizilmiş sınırlarından ibaret değildir; o sınırlar içinde tarih, güç, kimlik ve dış etkiler iç içe geçer. Irak’ın bugünkü durumu, bu iç içe geçişlerin tümünün sahnesidir. “Kim elinde?” sorusu, sadece resmi devlet kurumlarının denetiminde olup olmadığıyla değil; aynı zamanda fiili güç dengeleri, bölgesel aktörlerin etkisi ve toplumsal yapıların kontrol kapasitesiyle de ilgilidir.
Tarihsel Arka Plan: Baas Rejimi, İşgal ve Sonrası
Irak, Saddam Hüseyin döneminde tek merkezli, Baas Partisi hâkimiyetinde bir devlet sistemiyle yönetildi. 2003 yılında ABD önderliğindeki koalisyonun ülkeyi işgaliyle birlikte bu yapı çöktü ve ardından gelen yıllarda siyasi otorite boşluğu doğdu. Bu boşluk, yerel mezhepsel ve etnik grupların hem resmi hem fiili güç mekanizmalarına nüfuz etmesine imkân tanıdı.
2005 Anayasasıyla ise federal bir yapı benimsendi; ancak merkezi devlet ile yerel bölgeler (özellikle Kürdistan Bölgesi) arasında hâlâ büyük ölçüde çözülmemiş meseleler bulunmakta. [1]
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar ve Güç Bölgeleri
Bugün Irak’ta resmi olarak egemenlik hakkı merkezi devlete aittir; ancak pratikte durum oldukça farklıdır. Resmî kurumlar arasında seçimle işbaşına gelen parlamento, yürütme ve yargı organları vardır. [1] Fakat akademik çalışmalar, devletin kontrolündeki alanlarla, silahlı milis gruplarının ya da dış aktörlerin fiili kontrolündeki alanlar arasında bir ayrım olduğuna dikkat çekmektedir. Örneğin; Şii İran yanlısı milis yapılarının, yerel nüfus ve stratejik sahalarda önemli etkileri olduğu belirtiliyor. [2] Ayrıca, güvenlik analizleri Irak’ın hâlâ “kırılgan” bir istikrarsızlık ortamında bulunduğunu göstermektedir. [3]
Merkezi Hükûmet ve Resmî Kontrol
Mohammed Shia al‑Sudani başbakanlığındaki mevcut hükûmet, merkezi otoriteyi yeniden tesis etme yönünde adımlar atmaktadır; ancak bu süreç çok sayıda engelle karşılaşmış durumdadır. [4] Resmî devlet kurumları ülke genelinde geçerlidir; fakat bazı bölgelerde yerel yönetimler ya da bölgesel güvenlik güçleri merkezi devletten daha güçlü pozisyonda olabilir.
Bölgesel Özerk Bölgeler ve Yerel Güçler
Kuzeydeki Kürt Bölgesi gibi özerk yapılar, federal hükümetle özel bir statüye sahiptir. Bu bölgedeki yerel parlamentolar, güvenlik güçleri ve kaynak kontrolü hususunda Irak merkezi devletiyle farklı alanlarda pazarlık hâlindedir. [5] Ayrıca, merkezi hükûmetin kontrolünün zayıf olduğu ya da milislerin güçlü olduğu bazı sınır bölgelerinde fiili otorite çok parçalıdır.
“Kimin elinde?” sorusunun cevabı ne kadar net?
Bu sorunun cevabı, tek bir aktörün ülkeyi “tamamıyla kontrol ettiğini” söylemeye olanak vermez. Irak’ta egemenlik bir mozaiktir:
– Resmî kurumlar (parlamento, cumhurbaşkanlığı, başbakanlık) üzerinden merkezde devlet kontrolü vardır.
– Yerel yönetimler ve özerk bölgeler (örneğin Kürdistan Bölgesi) kendi alanlarında güçlüdür.
– Dış aktörler ve silahlı gruplar (örneğin İran bağlantılı milisler) fiili güç alanlarında varlık gösterir.
– Güçsüz kalan ya da çatışmanın gölgesinde kalan bölgelerde otorite boşluğu hâlâ bir sorun olarak kalmaktadır. [6]
Bu durumda, Irak “merkezi devletin elinde” ifadesi teorik olarak doğru olsa da pratikte “hemen her zemin devlet kontrolünde” demek yanıltıcı olur. Egemenlik, resmi ve gayri resmi aktörlerin sürekli etkileşimiyle şekillenmektedir.
Sonuç ve Okuyucuya Açılan Tartışma
Irak’ın resmi yönetim mekanizmaları işlemesine rağmen, ülkenin tamamında tek tip kontrolün sağlandığını söylemek imkânsızdır. Bu gerçek, devlet, bölge, grup ve dış aktör arasındaki karmaşık güç ilişkilerinin sonucudur. Bu tablo, “egemenlik” ile “kontrol” kavramlarının ne denli esnek ve zaman‑mekan bağlı olduğunu da gösterir.
Sizce: Irak bağlamında “egemenlik” kavramı nasıl tanımlanmalı? Resmî devlet kurumlarına mı yoksa fiili güç ilişkilerine mi bakılmalı? Siz kendi ülkenizde ya da başka ülkelerde benzer mozaik otorite modelleri gözlemlediniz mi? Yorumlarınızla tartışmayı derinleştirin!
Etiketler: Irak, egemenlik, güç dengesi, federal devlet, milis gruplar, Kürdistan Bölgesi
—
Sources:
[1]: “Politics of Iraq – Wikipedia”
[2]: “Deciphering of the political and security perspectives in Iraq”
[3]: “Iraq’s fragile stability is threatened by a shifting Middle Eastern …”
[4]: “World Report 2024: Iraq | Human Rights Watch”
[5]: “Iraqi–Kurdish conflict”
[6]: “a) Security situation in Iraq: recent events”